Zelfrechtvaardiging: de valkuil die je groei tegenhoudt

Zelfrechtvaardiging: de valkuil die je groei tegenhoudt

Wat is zelfrechtvaardiging en waarom doen we het?

Zelfrechtvaardiging is ons brein dat een slimme draai geeft aan ons gedrag om te voorkomen dat we ons schuldig of ongemakkelijk voelen. We maken een fout, maar in plaats van verantwoordelijkheid te nemen, zoeken we een excuus. “Ik had geen keuze,” “Zo ben ik nu eenmaal,” of “Iedereen doet het.”

Het is een krachtig mechanisme. Soms nodig om jezelf te beschermen, maar vaak een valkuil die groei en verandering in de weg staat. Bij de Special Forces had ik geen ruimte voor excuses. Fouten erkennen en ervan leren was essentieel. In de realiteit van het dagelijks leven is dat niet anders: zelfrechtvaardiging pint je vast in patronen die je eigenlijk wilt doorbreken.

Zelfrechtvaardiging in teams en organisaties

In organisaties zien we dat zelfrechtvaardiging zich kan vertalen in het snel benoemen van situaties als ‘onveilig’. Natuurlijk, er zijn werksituaties waarin sprake is van échte onveiligheid en die serieus genomen moeten worden. Maar er is ook een trend waarin het woord ‘onveilig’ wordt gebruikt om ongemak te vermijden.

We moeten waken dat we als individu en als team niet direct alles als onveilig bestempelen, maar eerst onderzoeken: Welke verantwoordelijkheid heb ik hier zelf?

Het verschil tussen écht onveilig en ongemakkelijk is essentieel. Als we onszelf blijven rechtvaardigen door externe oorzaken de schuld te geven, verliezen we de kans om te groeien, te leren en verantwoordelijkheid te nemen voor onze eigen rol in de dynamiek van een team of organisatie.

Hoe herken je zelfrechtvaardiging?

Zelfrechtvaardiging is tricky, want het voelt vaak alsof je gewoon gelijk hebt. Maar hier zijn een paar signalen dat je jezelf misschien voor de gek houdt:

• Je zoekt de schuld buiten jezelf – “Mijn collega begrijpt het niet.”

• Je relativeert je eigen gedrag – “Het is niet zo erg, anderen doen het ook.”

• Je verandert het verhaal in je hoofd – “Ik was niet boos, ik was gewoon gepassioneerd.”

• Je ontwijkt ongemak – “Ik stel het uit omdat ik het druk heb.”

• Je benoemt iets als onveilig terwijl het in feite ongemakkelijk is – “Dit voelt niet veilig, dus ik wil het niet bespreken.”

Komt een van deze je bekend voor? Dan is het tijd voor de volgende stap.

Tools om zelfrechtvaardiging te doorbreken

1. De ‘Wat als’-vraag

Stel jezelf een eerlijke vraag: Wat als ik deze situatie vanuit een ander perspectief bekijk? Dit helpt je om los te komen van je eigen tunnelvisie en meer verantwoordelijkheid te nemen.

2. Schrijf het op

Pak een notitieboek en schrijf de situatie op waarin je jezelf betrapt op een excuus. Wat gebeurde er écht? Wat voelde je? Wat had je anders kunnen doen? Dit geeft je inzicht en helpt je patronen herkennen.

3. Train radicale eerlijkheid

Dit betekent niet dat je altijd alles moet zeggen, maar wel dat je naar jezelf leert kijken zonder filters. Vraag jezelf af: Ben ik nu echt eerlijk over mijn rol in deze situatie?

4. Neem de Special Forces-aanpak: ownership

Een kernwaarde binnen de Special Forces is ‘eigenaarschap’. Geen excuses, alleen oplossingen. Maak er een gewoonte van om bij uitdagingen direct te denken: Wat kan ík nu doen om dit beter te maken?

5. Vraag feedback (en luister écht)

Vraag iemand die je vertrouwt of hij/zij denkt dat je jezelf rechtvaardigt in een bepaalde situatie. En het belangrijkste: sta open voor het antwoord.

Het resultaat: meer vrijheid, meer groei

Het doorbreken van zelfrechtvaardiging is niet makkelijk, maar wel krachtig. Het betekent dat je stopt met het vastklampen aan oude verhalen en excuses en begint met leven op basis van eerlijkheid en groei. En dat brengt je niet alleen verder als individu, maar maakt je ook sterker in je relaties, teams en organisaties.

Kies jij ervoor om vanaf vandaag eerlijker naar jezelf te kijken en eigenaarschap te nemen?

Wil je meer weten over leiderschap, eigenaarschap en mentale veerkracht?

Neem contact op en laten we het gesprek aangaan.